Umhverfisnefnd Garðabæjar hefur síðan árið 1999 eða í 25 ár boðið grunnskólum bæjarins upp á útikennslu um lífríki Vífilsstaðavatns. Kennslan við vatnið er liður í náttúrufræðikennslu skólanna. Allt frá byrjun hefur Bjarni Jónsson þróunvarvistfræðingur og fiskifræðingur séð um útikennsluna og starfsfólk garðyrkudeildar verið honum til aðstoðar við vatnið.
Á hverju hausti fer 7. bekkur frá Flataskóla, Hofsstaðaskóla og Sjálandsskóla í vettvangsferð að Vífilsstaðvatni og Vífilsstaðalæk þar sem útikennslan fer fram. Kennslan við vatnið er liður í náttúrufræðikennslu skólanna og þessa vinsælu fræðslu hefur umhverfisnefnd Garðabæjar boðið upp á síðan 1999 eins og áður segir. Grunnur útikennslunnar er kennslubókin Vífilsstaðavatn – Gersemi Garðabæjar, sem umhvefisnefnd gaf út árið 2001.
Smárdýralífið í Vífilsstaðavatni og Vífilsstaðalæk rannsakað
Í ár komu kennarar og nemendur hjólandi í útikennsluna sem fór fram í mildu haustveðri október. Bjarni tók á móti nemendum og fræddi þá um lífríki Vífilsstaðavants sem er eitt lífríkasta vatn landsins miðað við fjölda dýra á fermetra. Í vatninu lifa smádýr eins og rykmýslirfur, vorflugulirfur, vatnabobbar, efjuflær og blóðsugur. Í Vífilsstaðalæknum finnast svipuð dýr nema þar sjást bitmýslirfur í stað rykmýslirfa. Allir nemendahópar söfnuðu smádýrasýnum af steinum úr Vífilsstaðavatni og sumir hópar söfnuðu líka smádýrum af steinum úr læknum til samanburðar.
Sérstök hornsíli í Vífilsstaðavatni
Nemendur lærðu um sértæða fiskistofna urriða, bleikju, áls og hornsílis í Vífilsstaðavatni, en hornsílin í vatninu eru merkileg að því leyti að hluti þeirra er kviðgaddalaus. Vífilsstaðavatn ásamt Silungatjörn í landi Miðdals eru meðal fárra vatna í heiminum og þau einu hér á landi svo vitað sé með slík síli. Þessi eiginleiki sílanna í Vífilsstaðavatni er að hængarnir eru í felulit árið um kring og taka ekki á sig rauðan skrautlegan riðabúning á hrygningartíma eins og oftast. Hugmyndir eru um að þessar útlitsbreytingar hafa orðið til vegna þes að hornsílinn í vatninu eru undir mikilli afránspressu frá bæði fiskum og fuglum. Við það að missa kviðgaddana og beinagrindina sem styður þá öðlast hornsílin meiri liðleika sem mögulega léttir þeim hreyfingu í grunnu og gróðursæla vatninu. Breytingarnar gefa líka möguleika á auknum hrognafjölda í hverri hrygnu sem gæti vegið á móti því hve sílinn eru smá og æviferill þeirra stuttur í Vífilsstaðavatni.
Óvenjuleg blanda álategunda í Vífilsstaðavatni
Bjarni sagði frá lífsferli ála og að 99% allra ála í Vífilsstaðavatni væru kvenkyns, en kyn ála ræðst meðal annars af seltustigi, fæðuframboði og þéttleika þar sem þeir lifa. Glerálar sem ganga upp Vífilsstaðalæk í Vífilsstaðavatn er sérstök blanda af bæði evrópskum ál og kynblendingum af evrópskum og amerískum ál. Þetta er óvenjulegt og eftir því sem best er vitað er Ísland eina landið þar sem kynblendingar þessara tveggja tegunda finnast.
Flundra í árósi Hraunholtslækjar við Sjálandsskóla
Nemendur fræddust líka um flundru sem er flatfiskur af kolaætt og tiltölulega nýr landnemi á Íslandi, en hennar varð fyrst vart í Ölfusárósi 1999. Í dag finnst flundra í sjó og árósum frá sunnanverðum Austfjörðum suður um í Skagafjörð og hefur m.a. veiðst í áróski Hraunholtslækjar við Sjálandsskóla. Flundra hrygnir í sjó en notar árósa, ár og læki sem uppeldissvæði og er þannig í samkeppni við silunga og aðrar fisktegundir um pláss og fæðu. Hérlendi haafa rannsóknir sýnt að flundra étur seiði urriða, bleikju, hornsílis og lax þannig að vistsamfélög í áróskum og straumvötnum geta breyst verulega ef fjöldi flundra vex.
Nemendur lærðu um byggingu fiska
Í lok útikennslunnar fengu nemendur sýnikennslu í að kryfja fisk og lærðu um aldurs- og kyngreiningu, líffræði og lífeðlisfræði fiska. Allir bekkirnir fengu smádýrasýni út vatningu og silung með sér í skólann til nánari rannsóknar undir handleiðslu kennara.
